گلوله

گلوله، مرمی یا پرّانه جسمی است که از سلاح گرم یا سلاح بادی شلیک می‌شود. گلوله معمولاً از فلز (بیشتر سرب) ساخته می‌شود و معمولا فاقد مواد منفجره است. آسیبی که به هدف وارد می‌کند صرفاً ناشی از ضربه جسم جامد آن است. گلوله در سلاح کمری یا تفنگ بخشی از فشنگ است.

کلمه فارسی گلوله به صورت «غلوله» و «گولوله» نیز به کار رفته است.
واژه گلوله یادگار دوره‌ای است که گلوله در سلاح‌های گرم به صورت کروی ساخته می‌شد. از قرن نوزدهم شکل گلوله‌ها تغییر کرد و به صورت کشیده و نوک تیز یا اسپیتزر درآمد. در برخی از متن‌های مربوط به شکار و تیراندازی واژه «مَرمی» نیز که واژه‌ای عربی است، بجای گلوله بکار می‌رود.






ردگیری سازنده گلوله
گلوله‌ها ویژگی‌های مشترک منحصر به فردی دارند. به عنوان نمونه ویژگی‌های نظیر مُهر کالیبر با فونت بخصوص، آلیاژ پوسته گلوله و سه دندانه در جایی که چاشنی به پوکه فشنگ وصل می‌شود، نشان‌دهنده یک سازنده مشترک است.هم‌چنین در برخی موارد، گلوله‌ها دارای مُهرهایی هستند که در بایگانی‌های عمومی اطلاعات مربوط به سازندگان سلاح موجود است. مُهرها دارای علامت‌گذاری کالیبر ساده هستند که معمولا دو رقم آخر سال ساخت گلوله را نشان می‌دهند. در ضمن معمولا گلوله‌ها در صندوق‌های چوبی نسبتا بزرگی بسته‌بندی می‌شوند که اطلاعات کشور و شرکت سازنده گلوله بر روی جعبه را نشان می‌دهند.



فشنگ

فِشَنگ در سلاح‌های گرم مجموعه‌ای از خرج انفجاری و گلوله و چاشنی است که در یک بسته (فلزی، مقوایی یا پلاستیکی) کنار هم قراردارند.

بدنه فشنگ (یا پوکه) معمولاً از برنج یا فولاد و در مورد فشنگ‌های ساچمه‌زنی از پلاستیک یا مقوا است.

چاشنی معمولاً خود در محفظه فلزی جداگانه‌ای قراردارد و به انتهای فشنگ اضافه شده‌است. پرتابه در فشنگ‌های گلوله‌زنی به گلوله یا مرمی معروف است و معمولاً قطعه‌ای فلزی و دوکی شکل است. در فشنگ‌های ساچمه‌ای بجای گلوله از ساچمه یا چهارپاره استفاده می‌شود. داخل بدنه فشنگ پر از ماده انفجاری یا خرج است و گلوله بر سر بدنه نصب شده‌است. در اثر شلیک خرج انفجاری تولید گاز می‌کند و گلوله با فشار گاز طول لوله سلاح را می‌پیماید و به بیرون پرتاب می‌شود.



فشنگ مشقی
فشنگ گازی (یا مشقی) (به انگلیسی: Blank (cartridge)) به نوعی از انواع فشنگ اطلاق می‌شود که فاقد مرمی بوده و در عوض دارای سر جمع شده است. از فشنگ گازی در مانورها و آموزش استفاده می‌شود. استفاده دیگر فشنگ گازی شلیک نارنجک تفنگی است.



استفاده غیر نظامی
از این نوع فشنگ در تپانچه مشقی جهت فراری دادن پرندگان استفاده می‌شود. همچنین در بعضی از ابزارها مثل تفنگ میخکوب از فشنگ گازی کالیبر ۰٫۲۲ جهت پرتاب میخ استفاده می‌شود.



مواد منفجره

مواد منفجره موادی هستند که از نظر شیمیایی ناپایدار هستند و در صورت آغاز فرایند انفجار، با سرعت زیاد منبسط می‌شوند و حجم زیادی گاز و گاهی نور و صدای زیاد تولید می‌کنند. این آزادشدن گاز به نوبهٔ خود می‌تواند باعث پرتاب شدن قطعات و اشیاء اطراف و تبدیل شدن آن‌ها به ترکش شود.

هر ترکیب انفجاری از دو بخش اکسید کننده و سوخت تشکیل شده‌است. هر مادهٔ سوختی، در حرارت مناسب و در کنار اکسیژن آتش می‌گیرد و می‌سوزد. اما چون در هوا اکسیژن به صورت خالص وجود ندارد، سوختن این مواد به تدریج صورت می‌گیرد. در مواد منفجره، در کنار سوخت، ماده اکسید کننده افزوده می‌شود. ماده اکسید کننده، در هنگام واکنش مقدار زیادی اکسیژن آزاد می‌کند و این اکسیژن با سوخت ترکیب شده و باعث واکنش ناگهانی کل سوخت می‌شود و انفجار به وجود می‌آید، بدین دلیل مواد منفجره برای واکنش نیازی به هوا ندارند و اکسیژن مورد نیاز خود را از درون خود تأمین می‌کنند.

ماده منفجره ترکیب شیمیایی یا مخلوط مکانیکی است. هر ماده سوختنی قابل انفجار است اگر این شرایط فراهم شود:

اکسیژن به اندازه کافی باشد.
امکان ترکیب سریع اکسیژن با ماده سوختنی فراهم باشد.

تاریخچه
شکستن سنگ با استفاده از مواد منفجره از ابتدای قرن ۱۷ و هم‌زمان با ساخت باروت، شروع شد. تی.جی پلانز در سال ۱۸۱۳ نیترو سلولز را ساخت. در سال ۱۷۶۷ آلفرد نوبل برای سادگی حمل نیترو گلیسیرین آن را جذب دیاتومیت کرد و جسمی پلاستیکی شامل ۷۵ درصد نیترو گلیسیرین بدست آمد. این ماده می‌تواند تا سه برابر وزن خود، نیترو گلیسیرین جذب کند و محصول آن «Guhar Dynamite» نامیده شد. دینامیت برگرفته از کلمه یونانی «dynamits» به معنی نیرو است در سال ۱۸۷۵ آلفرد نوبل نوعی دینامیت از ژلاتین انفجاری ساخت که مخلوط ژلاتینی شکل از ۹۲ درصد نیترو گلیسیرین و ۸ درصد نیترو سلولز بود که هنوز هم از مواد منفجره قوی صنعتی است. به دنبال آن در سال ۱۸۷۹ از مخلوط کردن نیترات سدیم و دیگر مواد به ژلاتین انفجاری مواد منفجره ضعیف‌تر به دست آمد. انواع زیادی از مواد منفجره بر این اساس ساخته شده‌اند. مواد منفجره اکسیژن مایع در ۱۸۹۵ ساخته شد و نیترات آمونیوم بعنوان ماده منفجره در سال ۱۸۷۶ تولید شد؛ اما کاربرد مخلوط آن با سوخت مایع بعنوان ماده منفجره صنعتی از سال ۱۹۵۵ میلادی متداول شد. در سال ۱۹۲۰ از اختلاط دی نیترو گلیکول به دینامیت‌ها از انجماد آنان جلوگیری شد. در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ مواد منفجره ژله‌ای و در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ مواد منفجره امولیسیون ساخته و به بازار مصرف تحویل شد.




ویژگی‌های مواد منفجره

تفاوت ترکیب‌های انفجاری و مواد منفجره در ویژگی‌های مختلف آنان است.

حساسیت
سرعت انفجار
قدرت انفجاری
چگالی
رطوبت
آتش‌گیری
سمیت



تفنگ

تفنگ گونه‌ای سلاح گرم دستی و انفرادی است. تفنگ معمولاً دارای قنداق است و کاربرد آن مستلزم استفاده از دو دست و شانه تیرانداز است.

برخی تفنگ‌ها گلوله را با انفجار مهمات به بیرون می رانند، در مقابل نوع دیگری به نام تفنگ بادی وجود دارد که با فشار هوا به صورت مکانیکی این کار را انجام می‌دهد.

تفنگ‌های دارای مهمات هم دو نوع اصلی تفنگ دارندد: تفنگ ساچمه‌ای و تفنگ گلوله‌زنی.

در تفنگ ساچمه‌ای تعدادی ساچمه فلزی در اثر فشار گاز باروت که در فشنگ ایجاد می‌شود از لوله تفنگ به بیرون پرتاب می‌شود. در تفنگ گلوله زنی فقط یک گلوله از لوله به بیرون می‌رود.

تفنگ گلوله‌زنی معمولاً دارای لوله خاندار است که به همین دلیل دقت تیراندازی و برد آن بسیار بیشتر از تفنگ ساچمه‌ای است.

در سال ۲۰۱۳ شرکت آمریکایی ترکینگ پوینت از نوعی تفنگ شکاری رونمایی کرد. میدان دید و هدف‌گیری این سلاح رایانه‌ای است و مجهز به نرم افزارهای هدف‌گیری و سیستم مسافت‌یاب لیزری است. تجهیزات کامپیوتری این تفنگ به منظور نشانه‌گیری بسیار دقیق تعبیه شده است. کاربران مبتدی نیز به راحتی می‌توانند با این تفنگ شکاری به هدف مشخص شلیک کنند. این سلاح مجهز به سامانه وای-فای است و قادر می‌باشد مختصات هدف گیری و تاریخ شلیک را ثبت کند. تکنولوژی این سلاح امکان پی‌گیری جرائم را به مراجع قانونی و حقوقی داده و کار آنها را برای کشف جرم و زمان رویداد تخلف آسان می‌کند.




اسلحه کمری
اسلحه کمری نوعی سلاح که معمولا سلاح گرم و گاهی اسلحه سرد است و با هر یک از دو دست قابل استفاده می‌باشد. به دلیل اینکه این نوع اسلحه را معمولاً در جلد یا غلاف به کمر می‌بندند، به آن اسلحه یا سلاح کمری می‌گویند. اسلحه کمری معمولاً توسط نیروهای نظامی و انتظامی استفاده می‌شود. در زبان فارسی نام‌های گوناگونی برای اشاره به انواع سلاح کمری به‌کار برده می‌شود، مانند نام شهر یا کارخانه سازنده اسلحه، یا خودکار بودن آن و در مواردی هم مدل سلاح.



اسلحه دستی

تپانچه یا اسلحه دستی، سلاح گرم کوچکی است که با دست می‌توان آن را بکار گرفت. این سلاح معمولا یک سلاح کمری به حساب می‌آید.

از سلاح دستی معمولاً نیروهای نظامی و انتظامی، و البته برخی از تبهکاران، استفاده می‌کنند. در برخی از کشورها داشتن سلاح دستی برای افراد غیرنظامی به منظور دفاع شخصی مجاز است. در قدیم از این تفنگ مافیایی ها و یا خلاف کاران برای تیراندازی سریع و قتل با سرعت و فرار و شناسایی نشدن استفاده می کردند.قتل را انجام می دادند و بدون جا گذاشتن رد از خود فرار می کردند. این تفنگ کار پلیس ها را بسیار سخت می کرد. سلاح دستی با این‌که دقت تیراندازی کمی (به‌ویژه در فاصله بیشتر از حدود ۱۰ متر) دارد ولی بخاطر سبک بودن و امکان مخفی کردن مورد توجه است.

برخی از انواع سلاح دستی (معمولاً با افزودن دوربین نشانه‌روی به سلاح) در شکار نیز بکار می‌رود. تیراندازی با سلاح دستی یکی از ورزش‌ها نیز هست و در بازی‌های المپیک مسابقاتی در چند رشته تیراندازی با سلاح دستی برگزار می‌شود.



انواع

تک‌تیر و چند لول
این نوع از سلاح‌های دستی در گذشته وجود داشتند ولی هم اکنون منسوخ شده‌اند.



رولور
هفت تیر، ششلول یا رولور دارای استوانه‌ای است با دارای خانه‌هایی برای جای دادنفشنگ، با هر بار شلیک استوانه چرخیده و یکی از فشنگ‌ها آمادهٔ شلیک می‌گردد. این سلاح تک لول است و عنوان ششلول فقط به علت ظرفیت مخزن آن، بدان داده شده است. مانند کلت و برونینگ.


پیستول
نوعی دیگری از سلاح دستی است که در آن گلوله در یک خشاب جای می‌گیرند و پس از شلیک هر گلوله، پوکه به بیرون پرتاپ و گلوله دیگری آماده شلیک می‌شود. این سلاح در دو نوع نیمه خودکار و خودکار وجود دارد.




ریشه نام‌های متداول برای سلاح دستی


تپانچه

احتمالاً از «ته پنجه»، در اصل به معنی سیلی و ضربه با دست ولی بعدها برای اشاره به سلاح کمری به کار رفته است. طپانچه هم نوشته شده.


کلت

اصلاً برای اشاره به سلاح کمری کلت ام۱۹۱۱ از کارخانه کلت آمریکا و بعدها به هر سلاح دستی که کمابیش شبیه آن (پیستول) باشد، گفته شده است.


ششلول یا هفت‌تیر

برای اشاره به رولور


پیشتو یا پیشتاب

هم ریشه با واژه پیستول در زبان‌های اروپایی، به معنای سلاح کمری.


پارابلوم

نام سلاح دستی آلمانی پارابلوم ۱۹۰۸ که در ارتش آلمان نازی رایج بود و پلیس ایران نیز تعدادی از آن را خریداری کرده بود.


اسپرینگ‌فیلد

برای اشاره به رولور کالیبر ‎۰/۳۸ اسمیت و وسون. از نام شهری که کارخانه اسمیت و وسون در آن قرار دارد.


براونینگ

نام کارخانه سازنده برای اشاره به سلاح دستی نیمه خودکار کالیبر ۹ میلیمتر این کارخانه.


ده‌تیرو یا موزر

سلاح دستی موزر سی ۹۶ آلمانی که خزانه آن ده فشنگ گنجایش دارد.


نوغان

نام رولور ساخت کارخانه موزین-ناگان روسیه. ناغان هم گفته شده است.


والتر

نام کارخانه اسلحه‌سازی آلمانی، برای اشاره به سلاح دستی نیمه خودکار ساخت این کارخانه که در جنگ جهانی دوم رایج بود.